Depresja seniorów

Depresja może pojawić się praktycznie u każdego, w dowolnym wieku – występuje nawet u małych dzieci, jej rozpowszechnienie zwiększa się jednak u osób, które przekroczyły 45 rok życia. U ludzi starszych, u których dodatkowo występują inne problemy zdrowotne, może być poważnym zagrożeniem.

 

Co to jest depresja?

Depresja należy do chorób afektywnych. W ich przebiegu występują okresowo zaburzenia nastroju, emocji, zachowania i rytmów biologicznych. W przypadku choroby afektywnej jednobiegunowej  mają one postać zespołów depresyjnych. Rzadziej spotykana choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się występowaniem także tzw. zespołów maniakalnych (podniesienie nastroju, podniecenie i ożywienie).
Zespoły depresyjne objawiają się przede wszystkim obniżeniem nastroju. Zwykle jednak wiąże się z nimi także obniżenie aktywności, zaburzenie rytmów biologicznych oraz lęk.
Aktywność psychoruchowa jest obniżona, czasem tak bardzo, że chore osoby zaniedbują nawet codzienną higienę i odżywianie. Pojawiają się negatywne myśli o sobie, o świecie i o przyszłości - psychiatra Aaron T. Beck nazwał to „triadą depresyjną”.

Przyczyny depresji

Przyczyny depresji ciągle są badane i poznawane. Uważa się, że jest to choroba uwarunkowana biologicznie. Niektórzy badacze utrzymują, że ma podłoże genetyczne – u osób blisko spokrewnionych występuje kilkanaście razy częściej. Istnieją także badania wskazujące na jej związek z określoną budową genów.
Dostrzega się także związek depresji z mechanizmami zachowania, jakie rodzice przekazują dzieciom w procesie wychowania. Dzieci takich osób częściej „dziedziczą” depresję, bo od początku uczą się od rodziców określonych zachowań i przejmują ich schematy myślenia.
Przyczynami depresji mogą być też zaburzenia przekaźnictwa w neuronach albo czasowe zaburzenia czynności układu limbicznego, podwzgórza i układu siatkowatego. Depresja pojawia się także w przebiegu wielu chorób somatycznych. Najczęstsze z nich to choroby neurologiczne, endokrynologiczne (przede wszystkim niedoczynność tarczycy) i nowotworowe.
Epizody depresyjne, które mogą przerodzić się w depresję występują zwykle we wszystkich chorobach, którym towarzyszy ból, które wiążą się z utratą zdrowia czy sprawności lub stanowią zagrożenie życia.
U wielu chorych na depresję początek tej choroby albo kolejne jej epizody wiążą się z poważnymi sytuacjami stresowymi. Należą do nich np. utrata bliskich osób, zdrowia, pogorszenie się sytuacji życiowej i inne poważne problemy.

Depresja u osób starszych

 


U osób starszych, nawet takich, które nigdy wcześniej nie cierpiały na depresję często pojawiają się problemy zdrowotne i stresujące sytuacje. Z wiekiem wszyscy tracimy odporność, sprawność i siłę. Dla wielu osób już samo to jest powodem cierpienia. Ludziom, którzy przez całe życie byli aktywni fizycznie, a teraz stają się coraz mniej sprawni, trudno jest pogodzić się z taką sytuacją.
Dodatkowo często pojawiają się dolegliwości bólowe (np. reumatyczne) czy pogłębiające się choroby, wymuszające zmiany dotychczasowego trybu życia (np. odżywiania się, ograniczenia aktywności fizycznej). Poważnym problemem może stać się niemożność leczenia takich chorób - z powodu współwystępowania innych chorób, podeszłego wieku albo z braku znanych metod wyleczenia ich.
Starsi ludzie czasem mawiają, że na starość traci się wszystko: urodę, zdrowie, siły i coraz więcej bliskich osób. Śmierć, szczególnie śmierć partnera życiowego czy innej bliskiej osoby często bywa bezpośrednią przyczyną wystąpienia objawów depresji, jej nawrotu lub pogłębienia.
Osoby starsze tracą bliskich coraz częściej. Zdarza się też, że bardzo przeżywają nawet śmierć dalszych znajomych czy osób publicznych w swoim wieku.
Poza tym wielu osobom trudno jest zmienić dotychczasowe zwyczaje i sposób życia, który im odpowiadał i do którego przywykli przez lata. Młodzi ludzie często wzdychają, że jeszcze tyle czasu pozostało im do emerytury, ale gdy w końcu na nią trafią, może się okazać, że wcale im się to tak znowu nie spodoba. I to nie tylko z powodu obniżenia dochodów...
Często właśnie praca wyznacza pewien rytm życia i codzienne rytuały. Determinuje życie towarzyskie i społeczne. Dla wielu osób ważna jest ich pozycja zawodowa czy w lokalnej społeczności.
Przejście na emeryturę nagle wyrzuca ich z tej pozycji i otoczenia, do którego przywykli. Nagle tracą zajęcie, codzienną rutynę, kontakty i pozycję społeczną. Niektórym trudno jest znieść samo to i zdarza się, że jest to przyczyną wystąpienia zespołu depresyjnego.
Zmienia się także sytuacja rodzinna: ludzie, którzy poświęcali się wychowaniu dzieci i opiece nad nimi, nie są im już potrzebni. Dzieci są dorosłe, opuszczają dom i zakładają własne rodziny. Dla rodziców mają mniej czasu, zwłaszcza, jeśli pochłania ich praca czy wychowywanie własnych dzieci. Niektóre wyjeżdżają na tyle daleko, że kontakty z nimi stają się rzadsze.
Starsze osoby czują się więc coraz mniej potrzebne: nie pracują, nie zarabiają, nie opiekują się dziećmi. Bywa, że tracą partnerów, a później kolejnych przyjaciół i pogrążają się w izolacji.
Często pojawiają się u nich negatywne i pesymistyczne myśli w rodzaju „wszystko, co dobre już minęło”, „nic dobrego mnie już nie czeka”, czy „nie mam już po co żyć”...
W lepszej sytuacji są emeryci, którzy pozostają aktywni: nadal pracują lub oddają się swoim pasjom, działają w lokalnych społecznościach czy utrzymują bliskie kontakty z rodziną albo przyjaciółmi. Takie osoby nadal czują się potrzebne, mają plany na przyszłość i motywację do działania.
Jednak niezależnie od trybu życia, także u nich może wystąpić depresja wynikająca z uwarunkowań genetycznych, zaburzeń przekaźnictwa neuronowego, czy na skutek innych chorób i zmian organicznych. W tym wieku wzrasta ryzyko pojawienia się lub pogłębienia chorób neurologicznych, endokrynologicznych i inne, które mogą wywołać wystąpienie depresji.

 

Jak rozpoznać depresję u osób starszych

 

Sygnałem, że dzieje się coś niepokojącego jest najczęściej spadek nastroju i obniżenie aktywności. Mogą pojawić się negatywne myśli i spostrzeżenia, żal albo zobojętnienie.

Chora osoba nie podejmuje codziennych działań, czasem nawet takich, które wcześniej były dla niej ważne – np. zaniedbuje schludny dotychczas dom, czy siebie. Bywa, że zaczyna coś robić i porzuca to zajęcie. Poważnym problemem może stać się zaniedbywanie odżywiania się czy przyjmowania leków.
Może pojawić się rezygnacja kontaktów społecznych, brak zainteresowania rodziną czy przyjaciółmi i izolowanie się od ludzi. Osoby, które wcześniej miały jakieś zainteresowania, obowiązki czy rytuały, nagle zaczynają je zaniedbywać albo całkiem porzucają.
Zdarzają się także problemy emocjonalne: drażliwość, wahania nastroju, łatwe wpadanie gniew czy ciągłe niezadowolenie. Zdarza się, że chora osoba uświadamia to sobie i martwi się tym. Obawia się, że nie potrafi już panować nad swoim zachowaniem, co jeszcze bardziej ją stresuje i pogłębia jej przygnębienie.
Mogą wystąpić także objawy somatyczne, takie, jak zaburzenia rytmów biologicznych. Najczęściej jest to bezsenność lub charakterystyczne dla depresji wczesne budzenie się, po którym nie można z powrotem zasnąć, a któremu towarzyszą lęki i negatywne myśli. Zdarzają się też zaburzenia łaknienia: zwykle spadek apetytu i wagi ciała, rzadziej ich wzrost.
Warto zasięgnąć porady, jeśli u takiej osoby można dostrzec zaburzenia poznawcze: niemożność  skupienia uwagi lub problemy z koncentracją. Mogą o nich świadczyć nagłe porzucanie rozpoczętych czynności lub całkowita rezygnacja, szczególnie z tych zajęć, które wymagają wysiłku intelektualnego lub skupienia.
W wypadku tych objawów istnieje możliwość innych zaburzeń, występujących w podeszłym wieku, jak np. choroby neurologiczne. Wczesna diagnoza takich chorób jest bardzo ważna, dlatego takich objawów nie można ignorować.
Objawami depresji mogą też być nagłe zmiany w sferze myślenia: przypominanie sobie dawnych błędów, czasem sprzed wielu lat i pogłębiające się poczucie winy z ich powodu. Czasem nawracają wyrzuty z powodu decyzji i wyborów życiowych, które okazały się niekorzystne, czy wobec osób, do których chorzy nadal mają żal. Do najbardziej niepokojących należy przekonanie o bezsensie dalszego życia, braku nadziei i myśli samobójcze.

Jak pomóc osobom z depresją?

Jeśli podejrzewamy, że u osoby starszej może występować depresja, należy zwrócić się do lekarza. Szczególnie jeśli u takiej osoby pojawią się myśli samobójcze. W wypadku próby samobójczej lub przygotowań do niej trzeba to zrobić natychmiast.
Pomoc specjalistów jest potrzebna także wtedy jeśli taka osoba podejmuje nietypowe dla niej zachowania, które mają poprawić jej samopoczucie – np. pojawia się nadużywanie alkoholu, sięganie po różne leki (zwykle nasenne czy uspokajające), niewystępujące wcześniej objadanie się.
Konsultacji wymagają także inne niepokojące i niespotykane wcześniej zachowania, szczególnie takie, jak unikanie ludzi, czy odsuwanie się od bliskich osób. Albo niewystępujące dotychczas zaniedbywanie odżywania, zdrowia i higieny osobistej. Te ostatnie objawy są szczególnie niepokojące u osób, które wcześniej przywiązywały dużą wagę do porządku, własnego wyglądu i sposobu odżywiania się.
Należy zwrócić się do lekarza także w sytuacji, gdy pojawią się dolegliwości somatyczne. Najczęstsze z nich to bezsenność (szczególnie wspomniane wczesne budzenie się i niemożność zaśnięcia, którym może towarzyszyć lęk i negatywne myśli), utrata apetytu i masy ciała oraz chroniczne zmęczenie. Mogą też wystąpić znaczne zmniejszenie aktywności i zniechęcenie, które wpływają na radzenie sobie z czynnościami życia codziennego.
Postępowanie zależy tu od przyczyny zaburzeń depresyjnych i ich nasilenia. Pomocy udzieli lekarz, który może skierować pacjenta do psychoterapeuty. Często niezbędne jest leczenie farmakologiczne, czasem hospitalizacja. W poważniejszych przypadkach (próby samobójcze) hospitalizacja może być konieczna.
Depresja w niektórych przypadkach wynika z chorób somatycznych. Dlatego czasem diagnoza i leczenie koncentrują się właśnie na tym. Może się pojawić w przebiegu praktycznie wszystkich chorób, jakim towarzyszy ból, możliwość trwałego pogorszenia lub utraty zdrowia, czy izolacja.
Dla wielu ludzi sam brak towarzystwa, niemożność wykonywania codziennych zajęć czy przyzwyczajeń jest dużym stresem. W takich wypadkach dąży się także do uregulowania sytuacji społecznej i życiowej człowieka, szczególnie jeśli jest to osoba samotna, która pogrążyła się w izolacji lub nie jest w stanie poradzić sobie z codziennymi czynnościami. Ważne jest też wsparcie bliskich osób.
Depresja jest obecnie leczona farmakologicznie i podczas psychoterapii. Zwykle łączy się obie formy leczenia.
Warto zwrócić uwagę na to, że epizody depresyjne, zdaniem niektórych występujące nawet u 50% całej populacji w naszej kulturze mają także pozytywne skutki. Pomagają dostosować się do zmienionej sytuacji i przewartościować wiele spraw.
Depresja pozwala przemyśleć problemy i zmiany. Uważa się, że ludzie myślą wtedy bardziej analitycznie, a izolując się i rezygnując z wielu aktywności, mogą lepiej skupić się nad poukładaniem swoich spraw.  Kazimierz Dąbrowski, autor teorii dezintegracji pozytywnej, uznał depresję za istotny element rozwoju samoświadomości.

 

Katarzyna Majgier psycholog

19 listopada 2013 14:01 / 1 osobie podoba się ten post
05 listopada 2017 22:42 / 1 osobie podoba się ten post
Bardzo dobry artykuł! Depresja jest obecnie powszechna też wśród młodych. Może powodem jest to, że nic nas nie cieszy? Młodzi nie mają celu, motywacji? Nie oceniam, takie wyciągam wnioski z doświadczeń. Nie wszyscy tak mają, mnie wszystko cieszy ale spotykam osoby, które utknęły.