Najczęstszymi powodami wymiany stawu/stawów biodrowych są: bardzo poważne uszkodzenia kości budujących staw (np. bardzo częste złamanie szyjki kości udowej czy złamanie okolicy krętarza), zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych i reumatoidalne zapalenie stawów. Staw biodrowy wymieniany jest całkowicie lub wymianie ulegają poszczególne jego części.
Wyróżniamy 3 etapy rehabilitacji:
- przedoperacyjny
Rehabilitację rozpoczyna się już podczas przygotowywania pacjenta do zabiegu. Jeśli plan jest oddalony w czasie wprowadzamy odpowiednią dietę bowiem ani otyłość ani zbytnia szczupłość nie sprzyja szybkiemu powrotowi do sprawności po operacji. Stosujemy ćwiczenia wzmacniające ręce i ramiona oraz uczymy prawidłowo chodzić o kulach, co znacznie ułatwi nam drugi etap pooperacyjny. Oczywiście ćwiczymy także mięśnie i ruchomość kończyn dolnych.
- wczesny pooperacyjny
Po zabiegu operacyjnym oraz jeśli chory jest leżący lub udaje się na spoczynek nocny ważne jest prawidłowe układanie nogi po stronie operowanej. Pomiędzy nogami musi znajdować się klin odwodzący lub zwinięty gruby koc. Jeśli chory leży na boku to tylko na stronie nie operowanej a pomiędzy nogami ma włożony gruby zrolowany koc. Leżąc na plecach oprócz odwiedzenia układamy operowaną kończynę w pozycji neutralnej pomiędzy rotacją zewnętrzna a wewnętrzną – czyli tak aby stopa była skierowana ku górze.
Zawsze można prowadzić ćwiczenia przeciwzakrzepowe czyli np. krążenia stopami, zginanie i prostowanie stóp i ich palców.
Należy zadbać o układ oddechowy stosując elementy terapii oddechowej, np. dmuchanie przez słomkę do butelki z wodą.
- późny pooperacyjny
Prowadzimy naukę zmiany pozycji i siadania. Ważne, aby podczas tych ruchów operowana kończyna nie znalazła się w przywiedzeniu. W celu nauczenia chorego bezpiecznego przemieszczania się początkowo utrzymujemy między udami pacjenta koc lub zrolowany ręcznik. Siedząc nie wolno krzyżować nóg, ani zakładać nogi na nogę. Krzesło, łóżko i miejsca, na których chory siada (np. sedes) powinno być takiej wysokości, aby pacjent nie zginał bioder powyżej 90 stopni. W żadnej sytuacji kąt pomiędzy tułowiem a udami nie powinien być mniejszy niż 90 stopni. Prowadząc ćwiczenia lub wykonując przy chorym czynności dnia codziennego również pamiętajmy, aby operowana kończyna nie zginała się powyżej kąta prostego w stosunku do tułowia.
Choremu nie wolno dźwigać ciężkich przedmiotów. Powinien unikać schylania się, skłonów (używać łyżki do butów z długim trzonkiem, chwytaki), obrotów i skrętów tułowia.
Mieszkanie powinno się w miarę możliwości dostosować do potrzeb chorego z endoprotezą, a najważniejsze z nich to:
- nakładka podwyższająca sedes;
- uchwyty i drążki w łazience i ubikacji;
- prysznic zamiast wanny;
- podkładki antypoślizgowe w łazience i na śliskich podłogach.
Ćwiczenia
Ćwiczenia, które są polecane do wykonywania przez osoby z endoprotezą stawu biodrowego to:
- ćwiczenia oddechowe, dbające o wydolność oddechową pacjenta i zapobiegające zapaleniom oskrzeli czy płuc. Najprostszym ćwiczeniem jest wykonywanie długich wydechów przez słomkę do butelki z wodą, wykonywanie wdechów wraz z unoszeniem rąk i wydechów opuszczając ręce.
- ćwiczenia wzmacniające ręce i nogi oraz zapobiegające przykurczom w stawach. Do takich ćwiczeń należy marsz w miejscu w siadzie lub staniu oraz naprzemienne uginanie kolan leżąc na wznak. Ćwicząc ręce warto wykorzystać jakiś przedmiot np. drążek do przenoszenia go nad głową albo udawania wiosłowania. Starajmy się pilnować aby pacjent wykonywał te ćwiczenia powoli i dokładnie ze spokojnym oddechem.
- ostrożne pionizowanie z leżenia do siadu i stania. Pamiętajmy o wymienionej wyżej zasadzie nie przywodzenia uda operowanej kończyny. Pacjenta leżącego pionizujemy powoli i etapowo. Jeśli nasz podopieczny długo leżał stopniowo podnośmy zagłówek łóżka aż do uzyskania kąta 60 – 75 stopni. Następnie powoli przechodzimy do siadu z opuszczonymi nogami rozpoczynając od opuszczenia na podłogę nogi zdrowej i powolnego dołączenia operowanej. Próbujemy wstawać dopiero gdy wzmocnimy pacjenta ćwiczeniami w siadzie i nabierzemy pewności, że nie upadnie. Do wstawania używajmy balkoników, chodzików i asekuracji dwóch osób.
- powolna nauka chodu o kulach lub z balkonikiem – początkowo chód powinien odbywać się z odciążaniem operowanej kończyny, stopniowo przechodząc do etapu kiedy pacjent równomiernie obciąża obie nogi.
- Ćwiczenia warto wplatać w czynności dnia codziennego, tak, że pacjent ubierając się lub kąpiąc ćwiczy ręce i nogi oraz stara się korzystać z różnych pomocy i ułatwień aby nie doprowadzić do zwichnięcia endoprotezy.
- Ćwiczenia izometryczne – są polecane na każdym etapie rehabilitacji chorych z endoprotezą. Ćwiczenia te polegają na napinaniu, utrzymaniu napięcia ok.4 sekundy i rozluźnianiu odpowiednich grup mięśniowych bez wykonywania ruchu w stawie. W przypadku chorego z endoprotezą napinamy mięśnie pośladków ściskając je i rozluźniając, mięśnie przedniej i bocznej strony uda. Mięsień czworogłowy uda (przednia strona uda) najlepiej ćwiczyć w leżeniu podkładając pod kolano własną dłoń i polecając choremu naciskanie na naszą dłoń. Mięsień ten jest bardzo ważny jeśli chcemy aby nasz pacjent wstawał i chodził samodzielnie.
Zespół poupadkowy
Ponieważ u osób w podeszłym wieku do konieczności wykonania zabiegu endoprotezowania stawu biodrowego dochodzi bardzo często na skutek złamania kości udowej w wyniku upadku, ważna jest wiedza na temat tzw. "zespołu poupadkowego". Jest to proces dziejący się w psychice pacjenta - chory boi się ponownego upadku i cierpienia wywołanego złamaniem i operacją.
Lęk jest na tyle silny, że chory zaprzestaje chodzenia, wstawania, samodzielnego poruszania się, woli pozostawać w łóżku lub fotelu przeniesiony tam przez osoby trzecie. Zmniejszenie aktywności fizycznej lub poważne jej ograniczenie może prowadzić do powikłań tj. zalegania wydzieliny w oskrzelach i rozwój zapalenia dróg oddechowych, obrzęki kończyn dolnych, zakrzepica żył głębokich, zapalenie dróg moczowych, depresja czy stany lękowe. W razie wystąpienia zespołu poupadkowego należy uruchamiać chorego, ćwiczyć z nim a przy tym dużo rozmawiać i wykazywać dużo cierpliwości oraz zrozumienia. Często zespół jest tak silny, że konieczna jest ingerencja psychologiczna.
Zabieg wszczepienia endoprotezy jest zabiegiem poważnym i skazującym chorego i/lub jego opiekunów na uważne postępowanie z „nowym” stawem biodrowym do końca życia. Często umożliwia całkowity powrót do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Jednak przy zaniedbaniu, zwłaszcza u osób starszych, może być źródłem poważnych powikłań zdrowotnych prowadzących w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Usprawnianie (rehabilitacja) odgrywa w tym przypadku niezwykle istotną rolę.
autor: mgr. fizjoterapii Iwona Dziura
