Lek to każda substancja pochodzenia naturalnego jak i syntetycznego, która po podaniu do organizmu lub na jego powierzchnię wywiera określone działanie terapeutyczne. Lek jest substancją modyfikującą procesy fizjologiczne organizmu w taki sposób, że hamuje przyczyny lub objawy choroby, bądź zapobiega jego rozwojowi. Lekiem określa się też substancje stosowane w celach diagnostycznych oraz środki modyfikujące niezmienione chorobowo funkcje organizmu.
Lek jest podawany w ściśle określonej dawce. Jest ona niezmiernie ważna i decydująca o skuteczności terapii. „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną” - te słowa szesnastowiecznego lekarza, alchemika i przyrodnika Paracelsusa dokładnie potwierdzają rolę odpowiedniego ustalenia dawki, tak aby leczenie było zarówno skuteczne jak i bezpieczne.
Wprowadzenie leku do obrotu na rynku podlega ścisłym regulacjom prawnym. Są dwa typy leków:
Lek innowacyjny (referencyjny, oryginalny) to produkt leczniczy dopuszczony do obrotu na terenie danego kraju po raz pierwszy, przez określoną firmę, pod zastrzeżoną nazwą i chroniony patentem. Lek taki zostaje dopuszczony do sprzedaży w oparciu o udokumentowaną skuteczność terapeutyczną, bezpieczeństwo stosowania i jakość. Cena leku oryginalnego jest zwykle wysoka, wynika to z długiego czasu i dużych nakładów finansowych potrzebnych do stworzenia, a następnie dokładnego przebadania danej cząsteczki leku, przed wprowadzeniem na rynek.
Lek generyczny (odtwórczy)zawiera tą samą substancję czynną co lek oryginalny, wyprodukowany przez inną firmę po zakończeniu ochrony patentowej. Cena leku generycznego zazwyczaj jest niższa od ceny leku oryginalnego, ponieważ producent nie ponosi wieloletnich kosztów złożonych badań nad stworzeniem skutecznego leku, a korzysta z gotowej, znanej już formuły. Lek generyczny, by został dopuszczony do obrotu musi przejść badania biodostępności czyli określenia jak szybko i w jakim stopniu wchłania się w organizmie w porównaniu do leku oryginalnego. Dopuszczalna granica to 80% do 120 %.
Skuteczność leku w leczeniu danej choroby zależy od bardzo wielu czynników. Najważniejsze z nich to odpowiednie dobranie leku i dawki do stanu danego pacjenta. Aby lek mógł wywrzeć swoje działanie musi dotrzeć do odpowiedniego miejsca w ustroju, czyli miejsca docelowego. Losy cząsteczek leku w organizmie człowieka są bardzo skomplikowane i obejmują 5 podstawowych procesów.
Są to kolejno:
- Uwolnienie substancji działającej z postaci leku w której została podana,
- Wchłanianie czyli przechodzenie substancji czynnej do krwiobiegu lub tkanek,
- Dystrybucja czyli rozprowadzenie leku w organizmie,
- Metabolizm czyli biochemiczne przemiany leku,
- Wydalanie leku z ustroju.
Każdy z tych pięciu etapów przemian zależy od bardzo wielu czynników, zarówno od samego leku (postaci, dawki, drogi podania), jak i stanu organizmu (istniejące choroby, płeć, wiek, waga, przyjmowane jednocześnie pożywienie, inne leki).
Budowa i klasyfikacja leków
Stosowane w leczeniu środki są mniej lub bardziej skomplikowane pod względem składu i budowy chemicznej. Spotykamy wśród nich zarówno pojedyncze pierwiastki, proste związki, jak i bardzo skomplikowane i złożone połączenia. Większość obecnie stosowanych leków jest pochodzenia syntetycznego. Leki naturalne są pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego.
Ogromna ilość stosowanych obecnie leków wprowadza potrzebę ich klasyfikacji. Leki dzieli się na grupy najczęściej według kryterium ich działania farmakologicznego i stosowania w konkretnych jednostkach chorobowych (klasyfikacja ATC).
Nazewnictwo leków
Do nazywania leków używa się nazw międzynarodowych (niezastrzeżonych) np. paracetamol, nazw handlowych (zastrzeżonych) np. Apap, Panadol oraz nazw chemicznych.
Drogi podania leku
Doustna i podjęzykowa: tabletki, tabletki rozpuszczalne, tabletki musujące, tabletki powlekane, tabletki drażowane, kapsułki, granulat, proszek do sporządzania zawiesiny doustnej, syrop, zawiesina doustna, mikrokapsułki, tabletki/kapsułki dwufazowe zawierające w sobie część szybko uwalniającą i część wolno-uwalniającą substancję czynną, tabelki/kapsułki MR, tj. o zmodyfikowanym uwalnianiu, tabletki/kapsułki retard o przedłużonym uwalnianiu, tabletki/kapsułki SR o spowolnionym uwalnianiu, tabletki/kapsułki forte o zawartości większej ilości substancji czynnych;
Podanie leku przez przewód pokarmowy jest najbezpieczniejszą drogą, lecz szybkość wchłaniania może być zmienna. Niektóre leki drażnią ponadto przewód pokarmowy. Lek podany podjęzykowo dostaje się bezpośrednio do krwiobiegu, unika się jego przechodzenia przez wątrobę czyli metabolizmu wątrobowego (tzw. efektu pierwszego przejścia).
Iniekcyjna, nazywana też parenteralną: w postaci iniekcji domięśniowych, dożylnych i podskórnych: ampułka, fiolka, fiolka z liofilizatem do rozcieńczenia,ampułko-strzykawka, tj. strzykawka z lekiem w komorze strzykawki do natychmiastowego podania;
Droga pozajelitowa jest szczególnie polecana w nagłych przypadkach, gdy zależy nam na szybkim działaniu leku.
Doodbytnicza: czopki, wlewka doodbytnicza.
Wziewna: aerozole do wdychania, najczęściej stosowane w lekach przeciwastmatycznych.
Przezskórna: maści, żele, kremy, aerozole, pianki, system transdermalny (np. plastry ze środkiem przeciwbólowym).
W zależności od dostępności w zakupie, leki dzielimy na:
- Leki wydawane na podstawie recepty lekarskiej (symbol Rx). Leki te ordynuje lekarz na podstawie przeprowadzonego badania i po postawieniu diagnozy, decyduje o dawce leku, dawkowaniu i długości trwania terapii.
- Leki wydawane bez recepty (tzw. OTC),Są to leki bezpieczne podczas krótkotrwałego stosowania, w konkretnych, łatwych do samozdiagnozowania przez pacjenta dolegliwościach oraz w okresie przed zasięgnięciem porady lekarskiej.Pośród najczęściej stosowanych leków bez recepty znajdujemy leki przeciwbólowe, przeczyszczające, na kaszel, przeziębienie i nadkwasotę. Niektóre leki OTC mogą wpływać na działanie leków na receptę, dlatego należy zawsze konsultować ich zażywanie z lekarzem lub farmaceutą. Poprawi to skuteczność oraz bezpieczeństwo farmakoterapii, w tym zmniejszenie ryzyka pojawienia się działań niepożądanych czy interakcji lekowych.
Należy też pamiętać o tym, że nie każdy produkt zakupiony w aptece, wyglądający jak lek, nim jest. Oprócz leków w aptece znajdziemy mnóstwo suplementów diety, dietetycznych środków spożywczych czy innych produktów medycznych, które mogą w wielu przypadkach pomóc utrzymać nam dobre zdrowie, ale mogą też w połączeniu z zażywanymi lekami przynieść wiele poważnych skutków ubocznych. O radę w zakupie pytajmy fachowy personel medyczny, który udzieli nam rzetelnej informacji i pomoże nam wybrać odpowiedni dla siebie lek czy suplement.
mgr. farmacji Magdalena Twardowska
