Opieka nad osobą starszą to codzienny kontakt z emocjami, nie tylko własnymi, ale przede wszystkim Podopiecznego. Nawet jeśli senior nie ma zdiagnozowanej choroby psychicznej, może doświadczać nagłych zmian nastroju: od radości i wdzięczności do wybuchów złości, smutku czy milczenia. Dla niektórych Opiekunek oraz Opiekunów osób starszych to trudne i często niezrozumiałe sytuacje, które mogą powodować napięcia, konflikty i zmęczenie psychiczne.
Jak zrozumieć, co stoi za tymi emocjami? Jak reagować, gdy senior nagle staje się agresywny, apatyczny lub oskarżycielski? W tym artykule wyjaśniamy mechanizmy zmian nastroju u osób starszych i podpowiadamy, jak skutecznie radzić sobie w trudnych momentach.
1. Skąd biorą się wahania nastroju u seniorów?
Z wiekiem organizm człowieka się zmienia, a wraz z nim sposób przeżywania i wyrażania emocji. Wahania nastroju u osób starszych mogą wynikać z:
- zmian neurologicznych, np. demencji, choroby Alzheimera, udarów
- przewlekłego bólu i niewygody
- izolacji społecznej, samotności
- lęku o zdrowie, przyszłość, utratę niezależności
- depresji, której objawy bywają mylone z „trudnym charakterem”
- ubocznych skutków leków
To, co Opiekun odbiera jako „złośliwość” lub „agresję”, często jest sygnałem, że Podopieczny przeżywa coś trudnego, czego nie umie nazwać.
2. Typowe objawy emocjonalnych wahań u Podopiecznych
Seniorzy mogą reagować bardzo różnie. Najczęściej obserwowane zmiany nastroju to:
- nagła irytacja lub wybuchy złości bez wyraźnej przyczyny
- płaczliwość, nadwrażliwość, reakcje lękowe
- wycofanie, milczenie, zamykanie się w sobie
- nieuzasadnione oskarżenia wobec Opiekuna (np. „chcesz mnie otruć”)
- nieadekwatna do sytuacji radość, śmiech lub euforia
Wszystkie te reakcje mogą pojawiać się cyklicznie, w określonych porach dnia (np. popołudniowe pogorszenie nastroju, tzw. „zespół zachodzącego słońca” w demencji), lub nagle, bez ostrzeżenia.
3. Jak reagować na trudne emocje Podopiecznego?
- Zachowaj spokój, nie reaguj emocjonalnie. Twój spokój wpływa na emocje seniora. Nie daj się wciągnąć w konflikt, nawet jeśli zachowanie wydaje się niesprawiedliwe.
- Obserwuj, kiedy i dlaczego dochodzi do pogorszenia nastroju. Może się okazać, że konkretne sytuacje: pora dnia, hałas, ból - wywołują napięcie.
- Nie oceniaj, tylko nazwij emocje. Zamiast mówić „Znowu jesteś zły”, powiedz „Widzę, że jesteś dziś podenerwowany. Chcesz o tym porozmawiać?”
- Zmieniaj temat lub otoczenie. Zamiast kontynuować trudną rozmowę, zaproponuj coś neutralnego: „Może wypijemy herbatę?”, „Pokażesz mi album ze zdjęciami?”
- Dbaj o ciszę i przewidywalność. Im mniej bodźców i chaosu, tym mniejsze ryzyko nagłych wybuchów emocji.
4. Małe rzeczy, wielka zmiana. Jak poprawić samopoczucie Podopiecznych na co dzień?
W codziennej opiece ogromne znaczenie mają małe gesty i drobne działania, które poprawiają atmosferę, pomagają seniorowi się wyciszyć i budują pozytywną rutynę. Wahania nastroju często łagodnieją, gdy senior czuje się bezpiecznie, ma coś, na co czeka, i wie, że jest traktowany z życzliwością i szacunkiem.
Co możesz robić na co dzień, by poprawić samopoczucie Podopiecznego?
A. Stwórz przytulną, spokojną atmosferę w domu, zależnie od pory roku. Jesienią i zimą świetnie sprawdzą się ciepłe światła, zapach pieczonego jabłka, miękki koc lub poduszka.
Drobne zmiany w otoczeniu potrafią wpłynąć na nastrój, np. świeże kwiaty, stroik na stole, wazon z jarzębiną czy dynia na parapecie.
B. Zaproponuj wspólne gotowanie lub pieczenie, nawet prostych rzeczy, np. kisielu, ciasteczek, kompotu z jabłek. To okazja do rozmowy, wspomnień i budowania więzi. Jeśli senior nie ma siły aktywnie pomagać, może przynajmniej towarzyszyć w kuchni i obserwować.
C. Zachęcaj do aktywności manualnych i prostych czynności, które zajmują ręce i wyciszają umysł:
- robienie kartek świątecznych,
- szydełkowanie, haftowanie, kolorowanie,
- segregowanie skarpetek, czyszczenie sztućców, układanie zdjęć lub książek.
Tego typu zadania pomagają oderwać się od złych myśli i dają poczucie sprawczości.
D. Zaproponuj wspólne oglądanie ulubionego programu w telewizji: serialu, koncertu, starego filmu. Czasem to chwile dobrze znane z przeszłości dają najwięcej spokoju.
E. Włącz ulubioną muzykę Podopiecznego, zwłaszcza taką, która kojarzy mu się z młodością lub pozytywnymi wydarzeniami. Śpiewanie znanych piosenek może nie tylko poprawić nastrój, ale też pobudzić pamięć, szczególnie u osób z demencją.
F. Jeśli Podopieczny lubił wyjścia do kina, teatru lub filharmonii - zaproponuj taką możliwość, nawet jeśli to tylko jedno wyjście w miesiącu. Warto zaangażować rodzinę, by pomogła z organizacją, transportem lub biletami.
G. Poproś bliskich, by przygotowali drobny upominek, który sprawi radość i pokaże, że ktoś o seniorze myśli, np. miękki koc na zimowe wieczory, książkę, krem do rąk, ramkę ze zdjęciem. Prosty gest może mieć duże znaczenie.
H. Zaproponuj wyjście na kawę lub herbatę do pobliskiej kawiarni albo cukierni, nawet jeśli to tylko kilkanaście minut. Dla osoby starszej to często ważna odmiana od codziennej rutyny.
I. Zachęć rodzinę do częstszych kontaktów, nawet krótkich: telefon, list, wiadomość głosowa, wspólne zdjęcie przesłane mailem. To, co dla młodszych jest chwilą, dla starszych może być wydarzeniem dnia.
J. Obserwuj, co sprawia seniorowi radość, co go uspokaja, co daje mu poczucie sensu
Każdy Podopieczny jest inny. Jednemu wystarczy filiżanka herbaty wypita w ciszy, inny potrzebuje ruchu, rozmowy, kontaktu ze światem.
Dbanie o dobrą atmosferę to nie coś „ekstra”, to część opieki. Im lepiej senior się czuje, tym mniej napięć w codziennych relacjach, mniej sytuacji konfliktowych i lepsze samopoczucie również Opiekuna.
5. Konflikty w opiece - kiedy emocje są po obu stronach
Opiekun także jest człowiekiem i może reagować emocjonalnie, szczególnie gdy jest zmęczony, przemęczony psychicznie lub nie ma wsparcia. Konflikty często pojawiają się nie dlatego, że jedna strona „jest trudna”, ale dlatego, że obydwie strony są w napięciu.
Co możesz zrobić, by nie dopuścić do eskalacji konfliktu:
- Wycofaj się na chwilę z trudnej rozmowy. Kilka minut ciszy pomaga ochłonąć.
- Porozmawiaj z rodziną Podopiecznego. Jeśli zauważasz niepokojące zmiany nastroju, informuj bliskich. Ich obecność i reakcja mogą być kluczowe.
- Skontaktuj się z koordynatorem firmy. Jeśli sytuacja Cię przerasta, poproś o wsparcie. To jego zadanie aby pomagać Ci w rozwiązywaniu trudności w miejscu pracy.
- Nie tłum emocji. Masz prawo czuć się zmęczony lub sfrustrowany. Zadbaj o odpoczynek, kontakt z bliskimi, nawet krótkie oderwanie się od obowiązków.
6. Nie jesteś sam/ sama - wsparcie to część profesjonalizmu
Wielu Opiekunów próbuje udźwignąć wszystko samodzielnie, bo „tak trzeba”, bo „w pracy nie wypada się skarżyć”. Tymczasem proszenie o pomoc, mówienie o trudnościach i korzystanie ze wsparcia to element odpowiedzialnej opieki.
Jeśli pracujesz za granicą przez agencję lub firmę, masz prawo oczekiwać, że koordynator pomoże Ci w sytuacjach kryzysowych. Rodzina Podopiecznego również powinna być zaangażowana w opiekę, informuj ją o tym, co się dzieje, zwłaszcza jeśli zmiany nastroju są częste lub niepokojące.
Zmiany nastroju i konflikty w opiece nie zawsze wynikają z braku współpracy. Często to sygnał, że senior przeżywa trudne emocje, których nie potrafi wyrazić inaczej. Rolą Opiekuna nie jest tylko reagowanie, ale przede wszystkim - zrozumienie, obserwacja i poszukiwanie przyczyn.
Spokój, empatia, cierpliwość oraz sięganie po pomoc wtedy, gdy jest potrzebna, to najlepsza strategia w radzeniu sobie z trudnymi emocjami w codziennej opiece.
ZAPISZ SIĘ NA WEBINAR ONLINE I POZNAJ PRAKTYCZNE PORADY!
Podczas nadchodzącego webinaru omówimy między innymi kwestię tego, jak rozmawiać z Podopiecznym, który nie zawsze chce współpracować z Opiekunem.
Dołącz do nas już w ten czwartek, 23 października, o godz. 18:00, aby zdobyć cenne informacje, które pomogą Ci lepiej wspierać seniorów.
Zapisz się już teraz: https://www.opiekunki24.pl/webinar/praca-w-opiece
Podczas spotkania psycholog podzieli się wiedzą na temat tego, jak reagować z empatią i spokojem. Wyjaśni, w jaki sposób tworzyć przyjazną atmosferę, sprzyjającą wzajemnemu zrozumieniu i unikaniu napięć. Uczestnicy poznają praktyczne przykłady działań, które wspierają dobrą komunikację, ułatwiają codzienną opiekę i pomagają zachować równowagę emocjonalną w wymagających momentach pracy.
Serdecznie zapraszamy.
Zespół Opiekunki24.pl
