Praca w opiece nad osobami starszymi to coś znacznie więcej niż wykonywanie codziennych obowiązków. To sztuka cierpliwości, uważności i zrozumienia człowieka, który często zmaga się z lękiem, samotnością czy ograniczeniami choroby. Umiejętność rozmowy i budowania relacji staje się kluczem, który otwiera drogę do prawdziwej współpracy i wzajemnego zaufania.
Praca z osobami starszymi to też spotkanie z człowiekiem, którego świat powoli się zmienia ciało nie zawsze słucha, pamięć zawodzi, emocje bywają chwiejne, a rzeczywistość staje się mniej przewidywalna. Z perspektywy psychologicznej warto pamiętać, że każde zachowanie podopiecznego jest komunikatem emocji, a nie „trudnym charakterem” czy „buntowniczością”. Za złością kryje się często lęk, za milczeniem, smutek, za odmową, potrzeba zachowania kontroli.
23 października 2025 roku odbył się, organizowany przez portal www.Opiekunki24.pl webinar na temat: „Praca w opiece - wyzwania i sposoby na to, by im sprostać”, prowadzony przez psychologa specjalizującego się w pracy z seniorami.
Tu możesz przeczytać więcej o tym webinarze: https://www.opiekunki24.pl/webinar/praca-w-opiece
Poniżej prezentujemy opracowane przez psychologa odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania podczas webinaru.
1. Gdy seniorka milczy i nie chce rozmawiać - zachęcać ją do rozmowy, czy dać jej spokój?
Milczenie osoby starszej nie zawsze oznacza zamknięcie w sobie. Cisza często jest formą komunikatu. Może znaczyć: „potrzebuję spokoju”, „jestem zmęczona”, „nie mam już siły rozmawiać”, ale też: „nie czuję się bezpiecznie, by mówić”.
Warto ją uszanować, ale jednocześnie pozostać obecnym. Nie należy naciskać ani zasypywać pytaniami.
Czasem wystarczy spokojne zdanie: „Rozumiem, że dziś nie ma Pani ochoty rozmawiać. Jestem obok, gdyby Pani chciała.”
Taka postawa daje poczucie bezpieczeństwa i zaufania. Można wówczas po prostu być, usiąść obok, zaparzyć herbatę, wspólnie przeglądać zdjęcia. Cisza, w której ktoś z nami trwa, przestaje być samotnością.
Jeśli jednak milczenie utrzymuje się długo, pojawia się wycofanie, utrata zainteresowań lub płaczliwość, może to być objaw depresji. Warto wtedy skontaktować się z rodziną lub lekarzem prowadzącym.
2. Co zrobić, gdy podopieczny rozmawia z osobami zmarłymi?
To zjawisko pojawia się u części osób z demencją lub zaawansowanymi zaburzeniami poznawczymi, ale także u seniorów przeżywających głęboki smutek i osamotnienie. Dla nich rozmowa z nieżyjącymi nie jest zaburzeniem, lecz próbą podtrzymania więzi z kimś bardzo ważnym z przeszłości.
Najgorsze, co można zrobić, to gwałtownie „sprowadzać do rzeczywistości”, mówiąc: „Przecież mama nie żyje, proszę nie mówić bzdur.”
Takie słowa potęgują lęk i smutek. Lepiej wejść w emocję, nie w fakt: „Tęskni Pani za mamą, prawda? To musiała być dla Pani bardzo ważna osoba.”
Taka odpowiedź nie zaprzecza rzeczywistości, ale daje seniorowi poczucie zrozumienia. Często otwiera też drogę do wspomnień, które działają terapeutycznie i łagodzą napięcie.
3. Jak spędzać czas z podopiecznym, poza układaniem puzzli?
Aktywność w opiece nie jest celem samym w sobie. Nie chodzi o to, by „zająć czas”, lecz by budować relację i podtrzymywać poczucie sensu, sprawczości, przynależności i stymulować emocje.
Warto proponować:
Aktywności reminiscencyjne: wspólne przeglądanie zdjęć, słuchanie muzyki z młodości, oglądanie filmów z dawnych lat.
Proste prace manualne i domowe: składanie skarpetek, składanie ubrań, pielęgnacja roślin, obieranie warzyw, wycieranie sztućców. Pozwalają czuć się potrzebnym.
Kontakt z naturą: krótkie spacery, obserwowanie ptaków, przesiadywanie w parku, na tarasie, w ogrodzie, podlewanie kwiatów.
Zajęcia sensoryczne: dotykanie różnych faktur, zapachy przypraw, słuchanie dźwięków natury.
To stymulacja bez presji intelektualnej.
Czytanie poezji lub modlitw: ważne zwłaszcza u osób refleksyjnych lub religijnych. Daje poczucie spokoju, wyciszenia oraz ciągłości.
Kluczem jest dopasowanie aktywności do nastroju i możliwości seniora, nie odwrotnie. Nie wszystko musi być terapią, ćwiczeniami. Czasem największą wartość ma po prostu bycie w tym samym rytmie.
4. Jak zachęcić seniora do ćwiczeń oddechowych?
Ćwiczenia oddechowe przynoszą wiele korzyści. Poprawiają dotlenienie, uspokajają, obniżają napięcie. Jednak seniorzy często nie rozumieją ich znaczenia lub traktują je z dystansem.
Dlatego warto wyjaśnić cel prostym językiem:
„To pomoże Pani spokojniej spać i mniej się męczyć przy chodzeniu.”
Pomocne są też metafory:
„Wyobraźmy sobie, że wdychamy spokój, a wypuszczamy napięcie.”
Dobrze wpleść ćwiczenia w rytm dnia, np. po toalecie, po posiłku, przed snem.
Skuteczne jest wspólne wykonywanie: opiekun oddycha razem z seniorem, pokazuje, że to czynność partnerska, nie polecenia.
U osób z demencją lepiej unikać słowa „ćwiczenie”, zastępując je np. zdaniem: „Zróbmy chwilę spokojnego oddechu.” Ważne jest nawykowe, nie przymusowe podejście.
5. Jak zachęcić seniora do wychodzenia z domu jesienią?
Jesień i zima sprzyjają izolacji. Spada energia, poziom witaminy D, pojawia się apatia. Zmuszanie do wychodzenia z domu nie działa. Często skuteczna jest zachęta przez emocje i sens.
Zamiast mówić: „Trzeba wychodzić na spacer.” Lepiej powiedzieć: „Zrobimy sobie mały spacer, żeby poczuć świeże powietrze.” „Zobaczymy, jak dziś zmieniły się liście.”
Lub: „Przejdźmy się do piekarni po świeże pieczywo.”
Dobrze, gdy spacer ma konkretne, emocjonalne uzasadnienie.
Konkretny celem może być: odwiedzenie znajomego, przyniesienie czegoś ze sklepu, zobaczenie kotów sąsiadki. Nawet dziesięć minut na zewnątrz jest lepsze niż brak ruchy.
Warto również pamiętać, że dla wielu seniorów wyjście z domu to stres: ubieranie się, zimno, lęk przed upadkiem. Dlatego, jeśli wyjście na spacer jest zbyt stresujące, można po prostu otworzyć podopiecznemu okno, usiąść z podopiecznym na tarasie, wyjść z seniorem na balkon, pospacerować w ogrodzie, tak, by poczuł powiew wiatru i posiedział w słońcu. To także forma kontaktu ze światem.
6. Co zrobić, gdy podopieczna z zaawansowanym Alzheimerem jest agresywna i ucieka?
Agresja w chorobie Alzheimera nie jest wymierzona w człowieka, lecz w sytuację, której chory nie rozumie. To reakcja obronna na chaos, nadmiar bodźców, zmęczenie lub lęk.
Pierwszy krok to analiza przyczyn:
- Czy agresja pojawia się w określonych momentach dnia?
- Czy nie jest poprzedzona bólem, hałasem, zmianą otoczenia?
- Czy osoba nie jest głodna, spragniona, zmęczona?
Warto przyjrzeć się, kiedy agresja się pojawia. Może poprzedza ją hałas, zmiana otoczenia, ból lub głód. Pomaga wyciszenie otoczenia, łagodne światło, spokojna muzyka i powtarzalność codziennych czynności, te same osoby.
Nie należy dyskutować oraz udowadniać racji.
Zamiast mówić:„Nie może Pani wychodzić!”
Lepiej powiedzieć: „Widzę, że Pani się niepokoi. Usiądźmy razem, zaraz wszystko Pani wyjaśnię.”
Jeśli agresja się nasila, nie jest to dowód braku kompetencji opiekuna, lecz sygnał, że należy wspólnie z lekarzem lub psychologiem rozważyć zmianę formy opieki na np. indywidualny pokój, farmakoterapię, pracę z terapeutą.
7. Jak przełamać jadłowstręt u osoby z demencją?
Zaburzenia łaknienia w demencji mają zarówno przyczyny neurologiczne, jak i emocjonalne.
Senior może nie rozpoznawać potraw, mieć zaburzone poczucie smaku, odczuwać lęk przed połykaniem albo po prostu zapominać, że jadł lub reaguje negatywnie na konsystencję potraw.
Najczęściej obserwuje się u seniora upodobanie do słodkiego smaku. Jest to naturalny mechanizm, który daje chwilowe uczucie przyjemności. Słodki smak pobudza układ nagrody w mózgu i daje krótkie uczucie przyjemności.
W praktyce warto:
- Serwować małe porcje, ale częściej.
- Dbać o kontrast kolorów i zapachów potraw, ponieważ pobudzają apetyt.
- Dodawać naturalną słodycz do posiłków. Np. owoce, miód, dżem.
- Jeść wspólnie. Senior chętniej naśladuje niż reaguje na polecenia.
- Zachować spokój przy stole, bez ocen i pośpiechu.
Nie mówimy: „Proszę zjeść, musi Pani.” Lepiej: „Zrobiliśmy coś pysznego. Spróbujemy razem?”
Czasem warto zaakceptować, że główne posiłki są mniejsze, a w jadłospisie dominują owoce lub desery. Jeśli dostarczają składników odżywczych i kalorii, nie stanowi to problemu.
Jeżeli jednak brak apetytu utrzymuje się, konieczna jest wizyta u lekarza. Utrata chęci jedzenia może być objawem poważniejszych chorób, dlatego warto wykonać badania diagnostyczne, w tym przewodu pokarmowego oraz podstawowe badania krwi. Wczesne rozpoznanie przyczyny pozwala uniknąć niedożywienia i pogorszenia stanu zdrowia seniora.
Opieka nad seniorami wymaga ogromnej cierpliwości, uważności i empatii. Nie każdej sytuacji da się zaradzić, ale każdą można zrozumieć i złagodzić. Zachowanie podopiecznego jest jak zdanie wypowiedziane w obcym języku. Jeśli nauczymy się je tłumaczyć, relacja stanie się spokojniejsza i bardziej bezpieczna dla obu stron.
Psychologiczne podejście w opiece nie polega na “analizowaniu” ludzi, lecz na dostrzeganiu i rozumieniu jego/jej emocji, które kierują ich zachowaniem. Bo to właśnie emocje, a nie słowa, są prawdziwym językiem człowieka w starości.
Nasz webinar pokazał, jak złożona, ale też piękna jest praca w opiece. To nie tylko wsparcie w codzienności, lecz przede wszystkim relacja. Budowana krok po kroku z cierpliwością, empatią i zrozumieniem. Uczestnicy udowodnili, że nawet najtrudniejsze sytuacje można zamienić w doświadczenie, które uczy i rozwija, zarówno podopiecznych, jak i samych opiekunów.
Pełny zapis webinaru jest dostępny na naszym kanale YouTube, gdzie będzie można ponownie wrócić do spotkania i pogłębić wiedzę na temat: „Praca w opiece - wyzwania i sposoby na to, by im sprostać”. https://www.youtube.com/watch?v=u2F_eL-VUfI
W imieniu portalu Opiekunki24.pl serdecznie dziękujemy wszystkim uczestnikom i prowadzącym za zaangażowanie, otwartość i dzielenie się doświadczeniem.
* Certyfikaty uczestnictwa zostaną przesłane w formie elektronicznej w ciągu najbliższego tygodnia.
W 2026 roku rozpoczniemy cykl nowych webinarów, w których, podobnie jak tym razem, będziemy wspólnie szukać praktycznych i mądrych sposobów na lepszą pracę w opiece.
Pozdrawiamy serdecznie
Zespół portalu Opiekunki24.pl
