Starzenie się jest naturalnym procesem biologicznym. Organizm starzeje się od 40-go roku życia, a objawy tego procesu uwydatniają się po 60-tym roku życia. Niezmiernie istotne jest zadbanie o jakość życia tej części populacji. Długość i jakość życia zależą od wielu czynników: stylu życia, diety, aktywności fizycznej, usposobienia czy cech charakteru. Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko występowania wielu chorób, m.in. układu sercowo-naczyniowego, pokarmowego, chorób nowotworowych czy degeneracyjnych ośrodkowego układu nerwowego. Nieodwracalnemu upływowi lat towarzyszy stopniowe upośledzenie różnorodnych funkcji fizjologicznych organizmu. Na wiele zachodzących zmian nie mamy wpływu – są one zapisane genetycznie, jednak procesy te możemy przyspieszać lub opóźniać poprzez czynniki środowiskowe.
U osób starszych często bezpośredni wpływ na sposób odżywiania mają zmiany zachodzące w przewodzie pokarmowym. Począwszy od ubytków uzębienia, utrudniających gryzienie i żucie pokarmów, poprzez zmniejszenie zdolności odczuwania smaku, obniżenie ilości wydzielanej śliny i zawartych w niej enzymów trawiennych. Możliwe są także trudności w połykaniu – często zmiany te zniechęcają osoby starsze do spożywania odpowiednich ilościowo i jakościowo porcji pożywienia. Ponadto, wraz z wiekiem, w żołądku stopniowo zanikają komórki wydzielające enzymy trawienne, a w jelicie cienkim spada efektywność wchłaniania niektórych składników pokarmowych, co może być przyczyną różnych dolegliwości oraz prowadzić do wystąpienia niedoborów makro i mikroelementów.
Niekorzystne zmiany towarzyszące starzeniu się organizmu nie ograniczają się jedynie do przewodu pokarmowego. Maleje także ogólna odporność organizmu, dlatego tak groźne w starszym wieku mogą być infekcje. Należy także wspomnieć o zmianach w układzie kostno-szkieletowym, gdzie następują zaburzenia w gospodarce wapniowo-fosforowej prowadzącej do osteoporozy. Zmiany nie omijają również układu krążenia i dotyczą przede wszystkim wzrostu ciśnienia tętniczego oraz utraty elastyczności tętnic. Często mamy do czynienia także z upośledzeniem wydzielania insuliny, co może prowadzić do cukrzycy typu 2, oraz z osłabioną wrażliwością tkanek na insulinę.
U osób po 60-tym roku życia znacznie częściej mamy do czynienia z występowaniem niestrawności, biegunek, zaparć lub zgagi. To, wraz z osłabieniem zmysłów smaku i zapachu, powoduje utratę apetytu, która może prowadzić do niedożywienia. Z drugiej strony, trzeba mieć na uwadze, że równie niebezpieczna dla seniora w skutkach zdrowotnych będzie otyłość.
Prawidłowe żywienie osób starszych powinno być tak skomponowane, aby pokrywało zapotrzebowanie na wszystkie składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Ilość energii pobieranej z pożywienia musi być dostosowana indywidualnie do potrzeb organizmu, odpowiednio dla wieku, płci, wykonywanego wysiłku fizycznego. U osób starszych zapotrzebowanie na energię maleje, ze względu na stopniowe obniżanie się podstawowej przemiany materii, poziomu wykonywanej aktywności fizycznej oraz spadek zawartości beztłuszczowej masy ciała (głównie masy mięśniowej). Wartość kaloryczna dziennych posiłków powinna mieścić się w granicach 1800 – 2200 kcal.
Dieta osób starszych powinna zawierać:
- tłuszcze – powinny stanowić 25-30% całkowitej ilości energii. Źródłem tłuszczu powinny być ryby morskie, chude mięso i wędliny, tłuszcze roślinne, orzechy, itp.;
- białko – według aktualnych norm dzienne zapotrzebowanie powinno wynosić u mężczyzn 45 – 81 g, u kobiet 41 – 72 g. Źródłem pełnowartościowego białka jest chude mięso, ryby, niskotłuszczowe produkty mleczne;
- węglowodany – powinny stanowić 55 – 75 % energii, dominować powinny węglowodany złożone, czyli produkty pełnoziarniste i warzywa. Cukry proste, czyli słodycze, dżemy, miód mają dostarczać nie więcej niż 15 – 25 % energii;
- błonnik pokarmowy – zalecana ilość to 20 – 40 g dziennie. Składnik ten reguluje pracę jelit, przeciwdziała zaparciom, chorobom układu sercowo-naczyniowego. Błonnik pokarmowy w dużych ilościach znajduje się w warzywach, owocach, kaszach, produktach zbożowych grubego przemiału;
- witaminy – są ważnym składnikiem diety, o który należy szczególnie zadbać w starszym wieku. Witaminy A, E i C chronią organizm przed powstawaniem wolnych rodników, które uszkadzają komórki, zwiększają ryzyko rozwoju wielu chorób. Źródłem tych witamin są ryby, tran, mleko i przetwory mleczne, jaja, wątroby, warzywa, oleje roślinne. Najczęściej występujące niedobory witamin u osób starszych dotyczą witaminy D, kwasu foliowego oraz witaminy z grupy B. Źródłem tych witamin są produkty zbożowe, drożdże, mięso, wędliny, nasiona roślin strączkowych, soja, otręby pszenne, jaja, wątroba, mleko i jego przetwory;
- składniki mineralne: wapń – zapotrzebowanie wzrasta w starszym wieku ze względu na zagrożenie osteoporozą, żelazo – zmniejsza się zapotrzebowanie u kobiet po ustaniu menstruacji, sód – zaleca się ograniczenie spożycia ze względu na ryzyko rozwoju nadciśnienia;
- woda – jej spożycie u mężczyzn wynosi około 3700 ml na dzień, u kobiet – 2700 ml na dzień. Ilość ta obejmuje zarówno wodę dostarczaną organizmowi w postaci napojów, jak i tę zawartą w pożywieniu spożytym w ciągu dnia. Zapotrzebowanie na wodę zależy od temperatury otoczenia, wilgotności powietrza, poziomu aktywności, masy ciała, przyjmowanych leków, ilości spożywanego pożywienia, itd.
mgr. farmacji Magdalena Twardowska