Opiekunowie osób starszych, choć często nie posiadają wykształcenia medycznego, wykonują jednak szereg czynności z pogranicza profesjonalnej medycyny, takich jak pomoc i nadzór nad przyjmowaniem leków przez swoich podopiecznych.
Należy pamiętać, że osoby w starszym wieku, zazwyczaj obciążone wieloma chorobami i stosujące z ich powodu wiele leków, narażone są na większe ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, przedawkowania czy interakcji między lekami. Według statystyk szpitalnych, ok. 5% wszystkich hospitalizacji powodowanych jest niepożądanymi działaniami leków, przy czym najczęściej sytuacja taka dotyczy osób w starszym wieku. Jakie są tego przyczyny?
Osoby starsze inaczej reagują na leki - występuje u nich mniejsza tolerancja na wielkość i wahania stężenia leku w organizmie. Szczególnie łatwo u nich ich o przedawkowanie. Związane jest to z gorszym tzw. metabolizmem leków (mniej sprawna praca wątroby i nerek), ale także często z przyjmowaniem zbyt małej ilości płynów, niewłaściwą dietą lub pomyłkami w zażywaniu leków. Z tego też powodu, zlecając leki osobom starszym, lekarze zazwyczaj wprowadzają je stopniowo i stosują mniejsze dawki – tak aby ryzyko działań niepożądanych nie przewyższyło korzyści z samego stosowania leku.
Aby uniknąć takich niepożądanych, a nawet niebezpiecznych sytuacji, należy pamiętać o przestrzeganiu kilku prostych zasad:
• stosować leki ściśle zgodnie zaleceniami lekarza
• stosować leki we wskazanych dawkach, regularnie, o tych samych porach dnia i w odpowiedniej relacji do posiłków (przydatne są specjalne pojemniki do przygotowania zestawu leków na rano, południe i wieczór, na każdy dzień lub na cały tydzień)
• posiadać zawsze aktualny i pełny spis stosowanych leków, z ich dokładnym dawkowaniem (czytelnie zapisana nazwa leku, dawka, dawkowanie, np. „Enarenal tabl 10 mg 1- 0 - 1/2”)
• unikać stosowania leków dostępnych bez recepty, parafarmaceutyków
• posiadać rezerwę leków na co najmniej kilka dni do przodu, szczególnie w okresie okołoświątecznym (nie czekać z zaopatrzeniem się w następne opakowanie do całkowitego wyczerpania się starego opakowania)
• upewnić się co do daty ważności stosowanego leku (osoby starsze mają skłonność do robienia ich zapasów)
• wiedzieć jak postąpić w razie przypadkowego opuszczenia dawki leku (informacja podana przez lekarza lub na ulotce dla pacjenta)
• wiedzieć jakie są główne objawy przedawkowania typowych leków, np. na cukrzycę (objawy tzw. hipoglikemii – niepokój lub apatia, zaburzenia świadomości), na nadciśnienie (zasłabnięcie, zawroty głowy), leków nasercowych (zaburzenia rytmu serca); należy przy tym pamiętać, że u osób starszych charakterystyczne objawy niepożądane leku mogą być zdominowane lub zamaskowane przez zaburzenia świadomości (senność, splątanie lub niepokój), jak również że pojawiający się u podopiecznego nowy objaw może być efektem działania ubocznego któregoś z leków
• nie pozwalać na odwodnienie lub niedożywienie osoby starszej, które nasilają toksyczne działania leków
• wiedzieć z kim kontaktować się w razie wystąpienia niepokojących objawów, mogących świadczyć o przedawkowaniu leków (zapisany nr telefonu do poradni lekarza pierwszego kontaktu oraz na Pogotowie)
• nie stosować leków i nie modyfikować ich dawkowania na własną rękę (chyba że chory otrzyma od lekarza ścisłe wytyczne postępowania w tym zakresie)
• każdemu lekarzowi pokazywać pełną listę przyjmowanych leków (tak aby uniknąć przepisywania kolejnych preparatów o takim samym lub przeciwstawnym działaniu)
Stosując niektóre leki pacjenci kontrolują sobie codziennie np. ciśnienie krwi albo poziom cukru we krwi - warto dowiedzieć się od lekarza jakie wartości są prawidłowe i bezpieczne dla pacjenta, oraz co należy zrobić, jeśli wynik okaże się nieprawidłowy (uwaga: w takim przypadku dobrze jest najpierw powtórzyć badanie, aby mieć pewność, że nieprawidłowy wynik nie skutkiem błędnej techniki pomiaru).
W przypadku leków podawanych inną drogą niż doustnie – np. podskórne zastrzyki insuliny lub leków przeciwzakrzepowych – niezbędne jest nauczenie się prawidłowej techniki ich wykonywania, pod nadzorem wykwalifikowanej pielęgniarki.
Jeżeli z powodu np. trudności w połykaniu zachodzi potrzeba rozdrobnienia czy rozpuszczenia leku – należy upewnić się w ulotce, że nie jest to zabronione przez producenta - w przypadku niektórych leków zmiana oryginalnej formy podania (tabletki, kapsułki) skutkować może nieprawidłowym wchłanianiem leku, jego unieczynnieniem w przewodzie pokarmowym albo toksycznym działaniem na błonę śluzową jelita.
Przestrzeganie powyższych zasad pozwoli podopiecznemu uniknąć ryzyka działań niepożądanych stosowanych leków, a opiekunowi zapewni spokój i poczucie bezpieczeństwa.
KM, lekarz internista
